ΘΕΣΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ
ΠΟΥ ΔΙΑΤΥΠΩΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΤΕΕ ΣΤΙΣ 16/2/2008
ΜΕ ΘΕΜΑ : ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ . ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΕΛΛΟΝ ;
Εισηγητής : Γ. Περάκης, Διευθυντής Εθνικής Τράπεζας Αγ. Νικολάου
Σαν οικονομολόγοι θα πρέπει να δώσουμε μια άλλη διάσταση στο θέμα αυτή της ανάπτυξης που περιλαμβάνει την διατήρηση και ανάδειξη των παραδοσιακών οικισμών και αφορά ουσιαστικά το μέλλον της Κρητικής Ενδοχώρας.
Τους παραδοσιακούς οικισμούς θα πρέπει να τους δούμε και με μια άλλη προσέγγιση αυτή της τοπικής βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης πέρα δηλαδή από χώρο οικιστικής ανάπτυξης και της αρχιτεκτονικής διάστασης τους.
Πρέπει να τους δούμε σαν ένα οικονομικό χώρο με επίκεντρο του ενδιαφέροντος τον άνθρωπο, τον Κρητικό, με ότι αυτό σημαίνει και την πολυεπίπεδη δραστηριότητα του που επηρεάζει σύγχρονες δράσεις πέρα από κατοικία.
Ο πολιτιστικός οικονομικός και κοινωνικός πόρος είναι συστατικά στοιχεία ανάπτυξης και η ΠΑΛΙΑ φιλοσοφία προσέγγισης οικονομικής ανάπτυξης να διαφυλαχτεί πάση θυσία και την ευθύνη την έχουμε όλοι με πρώτα τα μέλη του ΤΕΕ μηχανικοί, Δήμοι ,Νομαρχίες και πολιτική εξουσία.
Η Κρητική ενδοχώρα αποτελεί, ιστορικά, πεδίο αρμονικής, ειρηνικής και δημιουργικής συνύπαρξης του ανθρώπου με τη φύση, με την μοναδικότητα και την ομορφιά της, την πλούσια ιστορία της αλλά και τις συγκεκριμένες δυνατότητες και τους αντικειμενικούς περιορισμούς της.
Η ιδιαιτερότητα του Κρητικού τοπίου, οι δυσκολίες της επιβίωσης, της αέναης προσπάθειας ικανοποίησης μόνο των απολύτως πραγματικών αναγκών τους και της πάλης με τα ακραία φυσικά φαινόμενα, καθώς και η ευρηματική αντιμετώπιση των φυσικών κινδύνων και καταστροφών, σφυρηλάτησαν λιτούς και υπερήφανους χαρακτήρες, ελεύθερα πνεύματα και ανυπότακτες συνειδήσεις, γέννησαν πολιτισμούς, συγκρότησαν τους όρους ανάπτυξης πρωτότυπης γνώσης, κατάλληλης τεχνολογίας και αυτόχθονης σοφίας, αλλά και έθρεψαν μύθους, θρύλους, πεποιθήσεις και δοξασίες.
Η άκριτη και μοιραία αποδοχή « σύγχρονων προτύπων» ανάπτυξης, οι συγκεντρωτικές λειτουργίες, ο μικρός κλήρος, οι δυσκολίες της αγροτικής ζωής, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η φτώχεια, η περιθωριακότητα, η κρατική εγκατάλειψη κλπ έχουν οδηγήσεις ιδιαίτερα τους νέους που αναζητούν ευκαιρίες για μία «καλύτερη» ζωή, ή ακόμα απλά και μόνο για ζωή, στην αστυφιλία και τη μετανάστευση οδηγούν μοιραία, τους παραδοσιακούς οικισμούς σε αυξανόμενη φτώχεια και σε πολιτική και κοινωνική περιθωριοποίησή τους.
Ο πολιτισμός που κουβαλάνε οι παραδοσιακοί οικισμοί είναι αυτός της οικολογίας με τοπική ανάπτυξη, τοπική κουλτούρα που κουβαλάμε εμείς οι ίδιοι .
Πολλά από αυτά τα σπίτια αγοράζονται από αλλοδαπούς Ευρωπαίους οι οποίοι διατηρούν τις περισσότερες φορές καλύτερα από τον γηγενή πληθυσμό την παραδοσιακότητα και τον χαρακτήρα των οικισμών και είναι προτιμότερο από το να γίνουν τσιμέντο μέσα από μια ανάπτυξη στρεβλή κατά τη γνώμη μας. Ας μην ξεχνάμε ότι ανήκουμε στην Ευρώπη των λαών και πρέπει να βλέπουμε πέρα από την κατοχή της ιδιοκτησίας.
Η ευθύνη όλων μας που έχουμε κληρονομήσει αυτό τον πολιτισμό είναι να δημιουργηθούν σε αυτούς τους παραδοσιακούς οικισμούς δραστηριότητες κοινωνικές και οικονομικές ούτως ώστε να αποτελέσουν πόλο έλξης για επενδύσεις .
Πυρήνες ανάπτυξης μπορεί να αποτελέσουν ταβέρνες, παραδοσιακά καφενεία, μαγαζιά και τουριστικά καταλύματα . Να αναδειχθεί η παλιά δραστηριότητα αυτών των οικισμών και να αποκτήσουν την παλαιά τους αίγλη και να αποτελέσουν υπόδειγμα προόδου και ευημερίας.
Παραδείγματα ανάδειξης παραδοσιακών οικισμών η Μηλιά και η Βάμος στα Χανιά και παράδειγμα μεγάλου οικισμού οι Αρχάνες στο Ηράκλειο όπου εκεί υπάρχει έντονο το αίσθημα της ανάπτυξης καθώς έχουν αναπτυχθεί πλήθος οικονομικών δραστηριοτήτων.
Το σχέδιο για την Ολοκληρωμένη Ανάπτυξης τόσο της ορεινής όσο και της παραλιακής Κρητικής Ενδοχώρας απαιτεί μια άλλη μεθοδολογική προσέγγιση.
Η στήριξη επενδύσεων σε γεωργικές και όχι μόνο εκμεταλλεύσεις με όρους επιχειρηματικής οικονομικής ανταγωνιστικότητας δεν μπορεί αντικειμενικά να έχει εφαρμογή, γιατί οι γεωλογικές, γεωμορφολογικές, δημογραφικές, κλιματολογικές κ.λ.π. συνθήκες δεν επιτρέπουν ούτε τη «μείωση του κόστους παραγωγής», ούτε τη βελτίωση και τον αναπροσανατολισμό της παραγωγής», ούτε «τη διαφύλαξη και βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος των συνθηκών υγιεινής και του επιπέδου καλής διαβίωσης των ζωών», ούτε «την προώθηση της διαφοροποίησης των δραστηριοτήτων στην εκμετάλλευση».
Χρειάζεται μια επιστημονική μελέτη και καταγραφή δεδομένων που θα στηρίξουν και θα τεκμηριώσουν ένα Σχέδιο ολοκληρωμένης Ανάπτυξης, προσαρμοσμένο στις δικές μας τοπικές ιδιαιτερότητες. Τέτοια στοιχεία μπορεί να είναι :
Πόσοι κάτοικοι διαμένουν μόνιμα; Ποιες είναι οι ηλικίες τους; Πόσοι μη μόνιμοι κάτοικοι έρχονται τα Σαββατοκύριακα και ποιους μήνες; Πόσοι επισκέπτες έρχονται, για πόσες μέρες και ποιους μήνες; Πότε είναι τα πανηγύρια του χωριού, οι τοπικές γιορτές, και οι συναντήσεις των αποδήμων; Πόσους κατοίκους έχει το χωριό αυτές τις ημέρες αντίστοιχα; Πόσους κατοίκους έχει το χωριό τις ημέρες του Πάσχα και των Χριστουγέννων; Πόσους κατοίκους έχει το χωριό κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και για πόσες μέρες; Πόσα παιδιά μέχρι 10 ετών έχει το χωριό; Ποιος είναι ο μέγιστος πληθυσμός του χωριού και για πόσο χρονικό διάστημα; Πόσους μετανάστες έχει το χωριό στην Αθήνα και στις πόλεις της Ελλάδος (πόσους σε ποιες); Πόσους μετανάστες έχει το χωριό στο εξωτερικό; Ποια είναι η χώρα του κύριου προορισμού της εξωτερικής μετανάστευσης; Πόσοι είναι οι απόδημοι πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς στο εξωτερικό και που; Επανεγκαθίστανται μόνιμα στον οικισμό απόδημοι, πότε συνήθως, πόσοι και γιατί; Τι θα μπορούσε να βοηθήσει στην επανεγκατάσταση αποδήμων στον ορεινό οικισμό; Πόσοι οικονομικοί μετανάστες και από ποια χώρα μένουν μόνιμα στο χωριό; Ποια είναι η κύρια δραστηριότητα των οικονομικών μεταναστών; Ποια είναι τα επαγγέλματα των μονίμων κατοίκων του χωριού; Ποια είναι η κύρια δραστηριότητα του χωριού; (κτηνοτροφική, γεωργική, τουριστική, άλλη και ποια) Πόσοι μόνιμοι κάτοικοι ασχολούνται μ’ αυτή; Πόσα σπίτια κατοικήσιμα έχει το χωριό; Πόσα σπίτια κατοικούνται μόνιμα; Πόσα σπίτια είναι σε καλή κατάσταση και κατοικούνται περιοδικά; Πόσα άλλα σπίτια είναι σε καλή κατάσταση αλλά κατοικούνται σπάνια; Πόσα σπίτια μπορούν να αποκατασταθούν και να αξιοποιηθούν; Τι θα επιθυμούσατε να γίνει στο χωριό ώστε να βελτιωθεί το επίπεδο και η ποιότητα ζωής των κατοίκων του; Τι θα έπρεπε να γίνει κατά τη γνώμη των μονίμων κατοίκων ώστε να υπάρχει ζωή στο χωριό όλο το χρόνοΈχει παραδοσιακό χαρακτήρα ο οικισμός; Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του οικισμού; (παλιές εκκλησίες, φυσικές καλλονές, παραδοσιακά σπίτια, αρχαιολογικοί τόποι, ιστορικές τοποθεσίες, παραδοσιακή μουσική, χοροί, προϊόντα ποιότητας [και ποια] κ.λ.π.;)
Άξονες ενός τέτοιου σχεδίου ανάπτυξης θα μπορούσαν να είναι :
Έμφαση στα ιδιαίτερα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα. Ανάπτυξη της βιομηχανίας/βιοτεχνίας του βραβευμένου λαδιού, του μελιού, του κρασιού, γαλακτοκομικών προϊόντων, των τοπικών αρωματικών φυτών κλπ. Με τέτοιες προδιαγραφές, όρους και μεγέθη που να είναι συμβατά, τόσο με την ανάγκη προστασίας του ευάλωτου περιβάλλοντος, όσο και με την ανταγωνιστική βιωσιμότητα;
Έμφαση στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων με τοπική σήμανση.
Ανάπτυξη συνεταιρισμών και παραγωγή συνεταιριστικών προϊόντων.
Προώθηση της ποιότητας.
Ανταλλαγή εμπειρίας και γνώσης με άλλες περιοχές σε πανελλήνιο και πανευρωπαΙκό επίπεδο.
Προώθηση των τοπικών κοινωνιών με την προβολή των πολιτισμικών τους ιδιαιτεροτήτων, την ενίσχυση του ρόλου της τοπικής κοινωνίας στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και την παροχή δυνατότητας πολλαπλών/εναλλακτικών απασχολήσεων στους κατοίκους των ορεινών περιοχών.
Ανάπτυξη «βιώσιμων περιβαλλοντικά» σχεδίων δράσης και προγραμμάτων, τα οποία θα εστιάζουν στη διαχείριση των πόρων με πολυλειτουργικό τρόπο που θα εξυπηρετεί πολλαπλούς σκοπούς .
Υιοθέτηση ολοκληρωμένης προσέγγισης για την ανάπτυξη της υπαίθρου, με σκοπό την προώθηση της πολυλειτουργικότητας της παραγωγική δραστηριότητας και προτεραιότητα σε πρωτοβουλίες που αφορούν στη διαχείριση της γης και όχι μόνο στην παραγωγή και χορήγηση αποζημιώσεων λόγω των φυσικών μειονεκτημάτων των ορεινών περιοχών.
Στήριξη και διαρκής βελτίωση των συγκοινωνιακών και ενεργειακών υποδομών.
Ενίσχυση του ρόλου των οικολογικά ευαίσθητων και προστατευόμενων περιοχών στις στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης. ( Περιοχές NATURA, κρητική χλωρίδα και πανίδα κλπ).
Συνεργασία ανάμεσα στις τοπικές κοινωνίες, τους επιστήμονες και σε όσους χαράζουν πολιτική και προώθηση διεθνών διεπιστημονικών ερευνητικών προγραμμάτων για τη βιώσιμη ανάπτυξη των ορεινών και αγροτικών περιοχών.
Κατάρτιση και συνεχιζόμενη εκπαίδευση σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Ανάπτυξη άλλων κριτηρίων και δεικτών βιώσιμης ορεινής ανάπτυξης. (Οι δείκτες, ως πλασματικοί συνήθως μέσοι όροι δεν αποτελούν αξιόπιστα στοιχεία ιδιαίτερα όταν επιχειρούν να μετρούν ποιότητες).
Ανάπτυξη πληροφοριακών συστημάτων για ανταλλαγή πληροφοριών και εύκολη πρόσβαση στην γνώση και την πληροφορία.
Έμφαση στις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις και εφαρμογή γεωργικών τεχνικών διαφορετικών από αυτές που επιβάλλουν τα συνήθη πρότυπα.
Διαφύλαξη της αγροτικής γης και των βοσκοτόπων και βιωσιμότητα και εκμοντερνισμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. (Όταν δεν είναι βιώσιμες οι πεδινές γεωργικές εκμεταλλεύσεις με τον εξαιρετικά μεγάλο κατακερματισμό και τη διασπορά των αγροτεμαχίων τους πως θα επιτευχθεί αυτό στις ορεινές περιοχές;)
Απόδοση ενισχύσεων λόγω των φυσικών και οικολογικών περιορισμών των ορεινών περιοχών.
Ανάπτυξη της παραδοσιακής ή μη βιοτεχνίας ξύλου, της πέτρας και του μετάλλου.
Προστασία των καλλιεργειών και των δασών από φυσικούς κινδύνους και πυρκαγιές.
Αναδασώσεις γυμνών περιοχών και εγκαταλειμμένων αγροτεμαχίων και βοσκοτόπων.
Βελτίωση των υποδομών και του πλαισίου εργασίας για τη διατήρηση των βιομηχανιών και των βιοτεχνών που δεν μολύνουν το περιβάλλον.
Ενίσχυση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και ιδιαίτερα αυτών που σχετίζονται με τη γεωργία και τη δασοπονία.
Αποκέντρωση των υπηρεσιών και των παραγωγικών δραστηριοτήτων και προώθηση εφαρμογής καινοτόμων ορεινών τεχνολογιών και εγκατάσταση επιχειρήσεων οι οποίες παράγουν προϊόντα προστιθέμενης αξίας.
Ανάπτυξη του αγροτικού , του φυσιολατρικού, του κοινωνικού τουρισμού , της κοινωνικής φιλοξενίας -κατανεμημένης σε όλη τη διάρκεια του έτους- των καταγόμενων από την κάθε ορεινή περιοχή ή των ενδιαφερομένων να την επισκεφθούν για να βιώσουν το συγκριτικό της πλεονέκτημα σε ανθρώπινη κλίμακα, άλλες μορφές τουρισμού οι οποίες σέβονται το φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Εκπόνηση και στήριξη προγραμμάτων από την Πολιτεία για την αναστήλωση και συλλογική λειτουργία μικρού/κατάλληλου αριθμού παραδοσιακών σπιτιών ως ξενώνων συνειδητών επισκεπτών.
Βελτίωση των υποδομών και των παρεχομένων υπηρεσιών.
Ενθάρρυνση της πολυ-εποχιακής λειτουργίας των τουριστικών επιχειρήσεων για τη διασφάλιση παρατεταμένης πολυαπασχόλησης» και αποφυγή υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων λόγω υπερσυγκέντρωσης εποχιακού τουρισμού.
Ανάδειξη του ορεινού περιβάλλοντος, τοπίου, αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, προϊόντων και παραδόσεων.
Διατήρηση της αυθεντικότητας της παραλιακής ακτογραμμής, ως ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους.
Καταγραφή και προβολή των ιστορικών μνημείων. Συμβολή με κάθε τρόπο στη συντήρηση, ανάδειξη και ένταξη τους στο οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.
Προστασία και ανάπτυξη των πολιτιστικών παραδόσεων και των παραδοσιακών εθίμων.
Ενίσχυση της πολιτισμικής ταυτότητας και των δραστηριοτήτων εθελοντικών οργανώσεων.
Λήψη μέτρων για την προστασία και διαχείριση των εδαφών, νερών και αέρα, αποκατάσταση τοπίου, όπου χρειάζεται, και διατήρηση της χλωρίδας και της πανίδας.
Προστασία από δόμηση στις περιοχές στις οποίες κρίνεται απαραίτητο.
Στόχος όλων των ανωτέρω είναι η διατήρηση της συνέχειας στο χώρο και το χρόνο με ένα τέτοιο αναπτυξιακό πρόγραμμα που θα δείχνει σεβασμό στην προαιώνια εμπειρία των κατοίκων, να συμβιώνουν ειρηνικά και αρμονικά με το φυσικό τους περιβάλλον, μέσα στο οποίο και από το οποίο γέννησαν, διατήρησαν και ανάπτυξαν τους τοπικούς τους πολιτισμούς, τις παραδόσεις, την ντοπιολαλιά, τις ιερές δοξασίες και τις πνευματικές τους αναφορές, την πρωτογενή σοφία, τις γνώσεις, τις ευρηματικές τεχνικές και τις δεξιότητες, με τα οποία εξασφάλιζαν αυτή την ίδια τη ζωή τους, την υγεία, τη στέγη, αλλά και την παραγωγή των προς το ζην απαραιτήτων.
Τέτοια θετικά παραδείγματα υπάρχουν τόσο στην Κρήτη όσο και στον υπόλοιπο κόσμο και μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε.
ΤΗ μεγάλη σημασία και την αξία που έχουν οι παραδοσιακοί οικισμοί για τις τοπικές κοινωνίες, επεσήμαναν οι εκπρόσωποι των τοπικών φορέων του νομού στην εκδήλωση του ΤΕΕ-ΤΑΚ, διατυπώνοντας την αγωνία και την πρόθεση τους να αναζητήσουν λύσεις για την ανάδειξη τους. Δεκάδες παραδοσιακοί οικισμοί κυριαρχούν στο τοπίο του Λασιθίου, κατά κύριο λόγο εγκαταλελειμμένοι ή υποβαθμισμένοι και χωρίς ουσιαστικές δυνατότητες να διαδραματίσουν τον ρόλο που θα έπρεπε να έχουν στη σύγχρονη οικιστική πραγματικότητα. Η διαπίστωση προβληματίζει έντονα τους τοπικούς φορείς που επιθυμούν οι συγκεκριμένοι οικισμοί να αποτελέσουν συγκριτικό πλεονέκτημα του νομού, υπηρετώντας την προοπτική μιας ήπιας ανάπτυξης.
